[ Pobierz całość w formacie PDF ]
teatr Musseta. I ten był trwalszy.
Rozkwit o ie i jest faktem najbardziej może dominującym nad literaturą XIX
w. Powieść odgrywała w dawniejszej literaturze rolę kopciuszka, lekceważona jako
„niższy rodzaj”. Uświetnił ją i podniósł w dostojeństwie Rousseau; ale sława jego
nie była sławą powieściopisarza. Toż samo e a in onstant kreśli swego dol a
jakby wstydliwie, na marginesie innej twórczości. Pierwszy traktuje powieść w du-
chu nowoczesnym tend al (Henryk Beyle, 1783–1842): pisząc zer one i zarne,
stara się obok analizy psychologicznej, dać przekrój współczesnego społeczeństwa.
Dopiero jednak w alza (1799–1850) znajduje powieść tego, który potrafił ją na-
rzucić swemu wiekowi tak, iż odtąd powieść usunie na bok inne rodzaje literatury
jako najsposobniejsze narzędzie wyrażania się nowoczesnego pisarza. Obok Balzaca
uprawiają przygodnie powieść poeci: Hugo, Vigny, Musset, Gautier; olbrzymi roz-
głos zyska powieściami swymi kobieta, Aurora Dudevand ( eor e and, 1804–1876);
Aleksander as-ojciec (1803–1870) ilustruje błyskotliwie historię Francji kilkoma
cyklami powieści historycznych. Na uboczu od prądów chwili cyzeluje rozmyślnie
oschłym stylem ros er ri e (1803–1870) swoje klasycznie doskonałe opowia-
dania. r er (1822–1861) utrwala we wdzięcznych obrazkach fenomen społeczny,
którego nie znał prawie wiek XVIII przy swojej instytucji „salonów”: y aneri ar-
tystyczną. Przejście od romantyzmu do „naturalizmu” stanowi la ert (1821–1880),
zaciekły pracownik niestrudzenie pasujący się ze słowem. Zapóźnionym romanty-
kiem jest oryginalny i pełen niesamowitego uroku ar ey d re illy (1808–1889).
Hasło naturalizmu związane jest z nazwiskiem oli (1840–1903); powieść obyczajową
uprawiają a det, a assant (klasyczny mistrz no eli). o r et przedstawia kieru-
nek psychologiczny, oti egzotyzm, natol ran e błyskotliwe żonglerstwo idei.
Powieść Balzaca oddziałała na teatr. Idąc po wskazanej przezeń drodze, stara się
teatr połączyć analizę duszy ludzkiej z malowidłem obyczajów i roztrząsaniem pro-
blemów społecznych; przy czym, usunąwszy na drugi plan tragedię, a dość rzadko
sięgając do dramatu, poszedł prawie wyłącznie drogą komedii (często do dramatu
zbliżonej), osiągając na tym polu niepospolitą doskonałość, narzucając swój repertuar
całej Europie, a zarazem zdobyczami faktury oddziaływając na rozwój teatru w innych
krajach. Wyłącznie zręcznością tej faktury stoi teatr ri e a (1791–1861); więcej nieco
treści przy równej zręczności umiał mu dać ardo (1831–1908). ier (1820–1889)
maluje w swych komediach współczesne mieszczaństwo: as-syn (1824–1895),
rodzaj salonowego apostoła, porusza w swych sztukach tezy obyczajowe, dziś dość
przebrzmiałe. a i e (1815–1888) wydoskonala technikę nowoczesnej krotochwili;
eil a i ale y stwarzają własny rodzaj w librettach do operetek Offenbacha.
Równocześnie z tym rozkwitem literatury rozwijają się i ścierają idee społeczne,
które przekazało wiekowi dziewiętnastemu poprzednie stulecie. Obok Chateaubrian-
da-artysty — i w większym jeszcze stopniu — zaprzeczeniem haseł Rewolucji jest
pisarz polityczny Józef de aistre (1754–1821) żądający odbudowy tronu z nieograni-
czoną władzą. aint i on⁴ (1760–1825) staje się wyrazem doktryn humanitarnych,
⁴ aint i on — Z tej samej starej rodziny co książę de Saint-Simon (1675–1755), autor słynnych
pamiętników.
autor nieznany Dzieje Tristana i Izoldy
12
apostołem świata pracy, prekursorem socjalizmu. Ksiądz a enais (1782–1854) pra-
gnie pogodzić ducha religii z duchem nowożytnego społeczeństwa, katolicyzm z ideą
demokracji. Uczeń Saint-Simona, August o te (1798–1857), staje się twórcą pozy-
tywizmu, wiążącego się ściśle z racjonalizmem XVIII wieku.
Na pograniczu literatury a wiedzy znajduje się w XIX wieku nauka istorii, która
pod piórem ancuskich pisarzy nie zasklepia się w świecie uczonych, ale czarując sty-
lem i barwnością wykładu, rywalizuje w poczytności z beletrystyką. Thierry, Miche-
let, Guizot, Renan, Taine, Sorel to zaledwie kilka najświetniejszych nazwisk pośród
całej plejady. Wiek XIX wreszcie jest kolebką ancuskiej krytyki literackiej, któ-
ra stanowi jeden z najświetniejszych i najbardziej rasowych przejawów ancuskiego
[ Pobierz całość w formacie PDF ]